Quy mô thị trường dịch vụ gọi xe (ride hailing) của Việt Nam có thể đạt 4 tỷ USD vào năm 2024, trong khi thị trường này được dự báo sẽ tăng trưởng với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) là 16% từ năm 2020 đến năm 2025. Thị trường dịch vụ gọi xe đã chứng kiến sự gia tăng nhu cầu của người tiêu dùng, những đơn vị mới gia nhập thị trường, và các sản phẩm sáng tạo trong những năm gần đây.
Ngoài ra, vì ngành công nghiệp này còn tương đối non trẻ nên triển vọng các quy định liên quan còn liên tục tiến triển. Các đơn vị nước ngoài có sự hiện diện mạnh mẽ trên thị trường và nhiều công ty đang hoạt động, đang mở rộng sang các dịch vụ kết hợp như giao đồ ăn, cho thuê dịch vụ và dịch vụ mua sắm.
Dịch vụ gọi xe (Ride-hailing) kết nối người tiêu dùng với tài xế nhằm mục đích cung cấp dịch vụ vận tải dựa trên các hợp đồng ngắn hạn, hoạt động thông qua các giao diện kỹ thuật số như ứng dụng dành cho thiết bị di động.
Các ứng dụng này giúp giảm chi phí tìm kiếm cho người tiêu dùng, những người hiện dành ít thời gian hơn để tìm nhà cung cấp dịch vụ và đồng ý ở mức giá đề xuất. Tương tự như các ngành khác trong nền kinh tế kỹ thuật số, dịch vụ gọi xe là một hoạt động kinh doanh dựa trên mạng lưới; các công ty được hưởng lợi từ khả năng thiết lập và kết nối mạng lưới người tiêu dùng và tài xế. Giá trị cho người tiêu dùng được tạo ra bởi chất lượng sản phẩm, tính dễ sử dụng và sự đổi mới trong thanh toán (ngân hàng) kỹ thuật số. Trong đó, ví điện tử là một thành phần quan trọng của nhiều dịch vụ gọi xe.
Các yếu tố thúc đẩy chính
Nhiều yếu tố góp phần vào sự phát triển của ngành dịch vụ gọi xe của Việt Nam. Trong số này, sự thâm nhập internet và các dịch vụ tài chính kỹ thuật số là đáng kể nhất.
Năm 2015, tỷ lệ truy cập Internet của cả nước là 45%; đến năm 2019, con số này đã tăng lên 69%. Riêng khu vực thành thị, phần lớn dân cư sử dụng internet.
Tốc độ tăng trưởng hiện tại cho thấy rằng đến năm 2023 có thể có 75 triệu người sử dụng Internet trong cả nước. Ngoài ra, khoảng 80% dân số được ước tính đang sử dụng điện thoại thông minh, một yếu tố chính của triển vọng nhu cầu đối với các ứng dụng gọi xe.
Dịch vụ gọi xe như một ngành được đặt trong bối cảnh nền kinh tế kỹ thuật số rộng lớn hơn. Điều này có nghĩa là khả năng nền kinh tế kỹ thuật số của Việt Nam cung cấp các dịch vụ ngân hàng kỹ thuật số là chìa khóa cho tiềm năng đổi mới của ngành. Nhiều công ty cung cấp dịch vụ gọi xe có các ưu đãi và chiến lược dựa trên thành công của ví điện tử như MoMo, Moca và ZaloPay, những đơn vị kiểm soát tổng cộng 90% thị trường ví điện tử.
Ngoài ra, 15 triệu người đã chọn sử dụng các dịch vụ ngân hàng kỹ thuật số trong thời gian bị giãn cách vì COVID-19. Điều này cho thấy sự thay đổi đối với các giao dịch không dùng tiền mặt trong nền kinh tế nói chung và trong các ngành kỹ thuật số như dịch vụ gọi xe nói riêng.
Thị trường dịch vụ gọi xe của Việt Nam: 2 chuyển dịch chính
Bối cảnh cạnh tranh đang phát triển
Với lợi thế là đơn vị tiên phong, một trong những công ty đầu tiên cung cấp dịch vụ gọi xe , Grab đang thống trị thị trường dịch vụ gọi xe tại Việt Nam. Vào năm 2014, Grab là công ty đầu tiên giới thiệu dịch vụ gọi xe máy dựa trên ứng dụng. Trong sáu tháng đầu năm 2020, Grab đã hoàn thành 62 triệu chuyến xe.
Con số này chiếm 75% tổng thị trường dịch vụ gọi xe. Vị thế này đặc biệt mạnh ở các trung tâm đô thị lớn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, nơi Grab lần lượt chiếm lĩnh 44% và 82% thị trường. Trên thị trường, nền tảng gọi xe Be (Việt Nam) và Gojek (Indonesia) là những đối thủ cạnh tranh chính.
Gần đây, đã có những cuộc thảo luận xoay quanh khả năng mua bán và sáp nhập giữa Grab và Gojek. Tác động có khả năng xảy ra nhất của việc hợp nhất có thể là tăng sức mạnh thị trường của đơn vị được sáp nhập bên cạnh tác động đến người tiêu dùng và người lái xe.
Việc Grab mua lại các hoạt động ở Đông Nam Á của Uber trước đây được nhìn nhận là tiêu cực bởi các cơ quan quản lý ở Việt Nam, Singapore và Philippines do tác động tiêu cực đến giá tiêu dùng, mức phí dành cho tài xế lái xe và mức độ cạnh tranh trên thị trường.
Nhiều khả năng kế hoạch sáp nhập hiện tại gặp phải những rào cản pháp lý tương tự ở Việt Nam. Đặc biệt, kết quả sẽ phụ thuộc vào cách thức các nhà quản lý lựa chọn để giải thích tác động của việc sáp nhập đối với mức độ cạnh tranh trên thị trường, nhất là vì Grab đã có sức mạnh chi phối thị trường đáng kể, điều này làm tăng nỗi ám ảnh về sự tập trung quyền lực chi phối thị trường dịch vụ gọi xe.
Mặc dù cả hai công ty đều thuộc sở hữu nước ngoài, các cơ quan chức năng của Việt Nam có thể can thiệp nếu kết quả ảnh hưởng đến thị trường Việt Nam. Từ quan điểm của công ty, các lập luận phản bác cho việc sáp nhập có thể phù hợp ở khía cạnh hợp lực trong các thị trường khác như giao đồ ăn và thanh toán kỹ thuật số, những thị trường bên cạnh thị trường dịch vụ gọi xe.
Trong phạm vi ngành nói chung, khả năng cạnh tranh gia tăng cao trong ngắn hạn. Trong hai năm qua, nhiều công ty cả trong nước và nước ngoài đã tham gia vào thị trường dịch vụ gọi xe. Ví dụ, Aber, FastGo và Be Group JSC đều đã tung ra các ứng dụng gọi xe bằng xe máy. Russia’s InDriver cũng gia nhập thị trường vào năm 2020. Nhiều công ty khởi nghiệp Việt Nam cũng hoạt động trên thị trường này.
Những đơn vị mới tham gia vào thị trường dịch vụ gọi xe đã tập trung vào sự khác biệt hóa sản phẩm và các chương trình khuyến mại để thu hút người tiêu dùng cũng như tài xế. Ví dụ: FastGo cung cấp bảo hiểm sức khỏe và trộm cắp cho tài xế và đầu tư vào một chương trình đào tạo lái xe nghiêm ngặt nhằm thu hút người tiêu dùng dựa trên trải nghiệm tiêu dùng tốt hơn. Tương tự, ViApp đã dựa trên giá thầu cạnh tranh để giảm giá.
Khi quy mô và tốc độ tăng trưởng của thị trường dịch vụ gọi xe mở rộng theo cấp số nhân, có khả năng những đơn vị mới tham gia sẽ cố gắng thách thức vị trí thống trị của các công ty đã có tên tuổi thông qua giá thành (pricing), đổi mới sản phẩm và thưởng cho gia nhập mạng lưới.
Mở rộng nội bộ của các công ty đã thành lập
Chiến lược quan trọng nhất được thực hiện bởi các công ty đang hoạt động trên thị trường để bảo vệ vị thế của họ trong ngành là mở rộng sang các dịch vụ liên quan như giao đồ ăn, giao hàng trọn gói và dịch vụ mua sắm. Ví dụ, vào năm 2020, Grab Việt Nam đã công bố dịch vụ mua sắm cũng như dịch vụ ‘tài xế cho thuê’. GoJek hiện có 80.000 quán ăn đối tác.
Nền kinh tế kỹ thuật số đang lên của Việt Nam mang đến cơ hội sinh lợi cho các công ty dịch vụ gọi xe mở rộng sang các ngành kỹ thuật số khác đồng thời tối ưu hóa các khoản đầu tư của họ vào cơ sở hạ tầng kỹ thuật số như ứng dụng và ví điện tử.
Chiến lược này được thúc đẩy bởi niềm tin rằng các lợi thế cạnh tranh được xác định chủ yếu bởi mạng lưới người tiêu dùng. Do đó, nếu các sản phẩm và dịch vụ bổ sung được cung cấp, mạng lưới người tiêu dùng có thể sẽ được mở rộng. Điều này lại làm tăng chi phí chuyển đổi của người tiêu dùng và khiến những đơn vị mới tham gia khó đạt được mục tiêu mạng lưới của họ.
Triển vọng về quy định
Tại Việt Nam, câu hỏi chính xung quanh quy định về dịch vụ gọi xe tập trung vào việc phân loại doanh nghiệp. Việc phân loại ban đầu của các công ty này là “công ty vận tải” đã vấp phải một lập luận phản đối pháp lý cho rằng vì những chiếc xe không thuộc sở hữu của công ty và công ty không có ‘quyền lợi hợp đồng’ với người dùng, nên việc phân loại này không chính xác.
Do đó, ban đầu trong hai năm 2014 và 2015, các công ty này hoạt động như một công ty công nghệ. Việc phân loại này đã thu hẹp phạm vi tuân thủ pháp luật. Ví dụ, tồn tại sự chênh lệch về thuế giữa các công ty công nghệ và các công ty vận tải được cho là tạo ra sự không công bằng trong cạnh tranh.
Vào năm 2020, một nghị định về thuế được ban hành đã phân loại dịch vụ gọi xe là hoạt động kinh doanh vận tải. Điều này cũng có nghĩa là nghĩa vụ thuế đã được mở rộng cho toàn bộ việc cung cấp dịch vụ. Đáp lại, Grab đã giảm tỷ lệ phí của các tài xế bên cạnh việc tăng phí người dùng lên 5 – 6% trong nỗ lực bảo vệ doanh thu. Điều này làm dấy lên các cuộc biểu tình chống lại công ty vào tháng 12 năm 2020. GoJek cũng thông báo một quyết định tương tự khi tăng tỷ lệ phí tài xế lên 27% và tăng phí người dùng thêm 8 – 10%. Những xu hướng như vậy đã gây ra sự phản đối của cả người tiêu dùng và lái xe
Do đó, việc phân loại lại các công ty dịch vụ gọi xe thành các công ty vận tải đã làm tăng mức thuế đối với các công ty hiện đang phải đánh đổi giữa việc tăng phí sử dụng hoặc giảm phí lái xe để bảo vệ doanh thu.
Đặc biệt, mối quan hệ tài chính giữa các công ty và tài xế hiện đang được giám sát chặt chẽ. Ví dụ của Grab đã tạo tiền lệ mạnh mẽ cho thấy những quyết định này có khả năng ảnh hưởng như thế nào đến khả năng thu hút, giữ chân và mở rộng mạng lưới tài xế của công ty.
Nguồn: Vietnam-briefing
Babuki lược dịch và hiệu đính
Dịch vụ gọi xe
phân tích thị trường
ride hailing